مواد شیمیایی که به صورت طبیعی و معدنی در اختیار بشریت قرار گرفته اند، در زندگی روزمره انسانی نقش بسیار مهمی دارند. امروزه بیشتر لوازم و وسیله هایی که پیرامون خود می بینیم از مواد اولیه شیمیایی به تولید رسیده اند. صرفاً نفت و گاز، دو مورد از مهمترین مواد شیمیایی می باشند که به عنوان مواد اولیه سوختی و تولیدی مورد استفاده قرار می گیرند. انواع عناصری که تحت شرایط خاص آزمایشگاهی، واکنش شیمیایی می بینند نیز در زمره مواد شیمیایی قرار دارند.
حال چرا ایمنی در صنایع شیمیایی مهم است؟ در تولید مواد شیمیایی، خطرات جانی و مالی بسیاری وجود دارند که می تواند منابع مختلفی را داشته باشند. بیشتر این خطرات در هنگام تولید و استفاده از مواد شیمیایی در صنایع شیمیایی رخ می دهد. لذا آگاهی از انواع خطرات، می تواند برای کارشناسان فعال در مراکز صنعتی، اندیشه ای جدید برای محافظت به وجود بیاورد. راهکارهای رایج برای جلوگیری از وقوع خطرات احتمالی، توانسته اند در رشد اقتصادی تأثیر فراوانی داشته باشند.
علل ایجاد خطر در صنایع شیمیایی
مواد شیمیایی، احتراق پذیر می باشند. گازهای سمی که در هنگام استفاده از مواد شیمیایی در محیط موردنظر پخش می شوند، خطرات جانی را در پی دارند. اما خطراتی مانند آتش سوزی و انفجار، جزو مهلک ترین آسیب های موجود در صنایع شیمیایی می باشند که در کنار ایجاد صدمات جانی، صدمات مالی فراوانی را نیز رقم می زنند.
برای ایجاد یک ایمنی عالی در صنایع شیمیایی، باید خطرات احتمالی را براساس نوع علل آن ها به چند دسته مختلف تقسیم کرد. در این صورت واکاوی و ریشه یابی علت خطر و رفع عوامل آسیب زا، به بهترین نحو ممکن صورت می گیرد. در این مطلب، علل ایجاد کننده خطرات جانی و مالی در صنایع شیمیایی در دو نوع مستقیم و غیر مستقیم بیان می شوند.
- علل مستقیم: بسیاری از موارد به صورت مستقیم، ریشه ای و کاملاً آگاهانه در به وقوع پیوستن خطراتی مانند آتش سوزی، حساسیت های پوستی و ریوی، انفجار و نابودی تجهیزات صنایع شیمیایی نقش دارند. این عوامل تحت تأثیر روش های انسانی و غیر انسانی صورت می گیرند. در روش های انسانی، کارشناسان و متخصصین، بررسی های لازم درباره نوع مواد شیمیایی به کار رفته، روش استفاده، نوع تجهیزاتی مصرفی و شرایط محیطی را انجام نمی دهند. در این صورت ناهماهنگی در فعالیت صنعتی مختلف، می تواند از ویژگی اشتعال زایی و انفجار مواد شیمیایی استفاده کرده و آسیب های جبران ناپذیری را به وجود بیاورد.
- علل غیر مستقیم: در این موارد نیز نیروی انسانی دخالت زیادی در وقوع آسیب های مختلف در صنایع شیمیایی دارد.
از مهمترین این عوامل می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- به تغییر شرایط محیطی و جوی
- عدم ارائه آگاهی برای نیروی انسانی فعال در صنایع و بالطبع انجام فعالیت های ریسکی از جانب آنان
- استفاده نکردن از قانون های ویژه برای محافظت، مانند عدم نصب حفاظ ایمنی در محل فعالیت
- عدم اعتنا به قانون های مصوبه توسط نیروی انسانی مانند استفاده نکردن از لباس ایمنی و رعایت شرایط ایمنی کار
راه های مقابله با خطرات مترقبه و غیر مترقبه
در صنعت نفت و گاز، پرداختن به شیوه های اصولی فعالیت، اهمیت زیادی دارد. شیوه های اصولی فعالیت شامل استفاده از نیروی انسانی کارآزموده و مجرب، تجهیزات مناسب با کارایی عالی، استفاده از میزان مواد اولیه شیمیایی در فعالیت موردنظر و چک کردن تمامی شرایط محیطی و غیر محیطی در قبل، حین و بعد از انجام کار می باشد. در لوله کشی های نفت و گاز که بیشتر در محیط های روباز انجام می شود، نشتی مواد جزو عوامل اصلی ایجاد کننده خطر در این صنعت است. لذا استفاده از انواع سیستم اعلام حریق سیار و همچنین بهره گیری از سیستم های رفع کننده خطر مانند لوازم آتش نشانی و… باید به عنوان اقدام ابتدایی در نظر گرفته شوند.
اما در صنایعی که انجام فعالیت های صنعتی در محیط های روبسته انجام می شود، بهتر است از سیستم های مدرن و جدید ارائه شده برای حفاظت، استفاده کرد. این سیستم ها در اطلاع رسانی علائم خطر در محیط و همچنین رفع آن، سرعت عمل بسیار بالایی دارند و براساس نوع فعالیت، در انواع مختلف ارائه گردیده اند. سیستم هایی نظیر سیستم اعلام حریق در انواع مختلف آدرس پذیر و متعارف و همچنین سیستم اطفاء حریق به عنوان اصلی ترین سیستم های محافظتی شناخته می شوند.
در کنار این سیستم های راهبردی، می توان از تجهیزات خاص مانند انواع پوشش های ضدحرارت و ضد آتش استفاده کرد. استفاده از این تجهیزات پوششی برای نیروی انسانی، در صورت رخداد آتش سوزی و یا انفجار، از ایجاد صدمه پوستی ناشی از عوامل خطر جلوگیری به عمل می آورد. همچنین کلاه های ایمنی که منبع اکسیژن جداگانه ای را دارا هستند، بهترین لوازم جانبی برای جلوگیری از آسیب های ریوی ناشی از استنشاق گازهای شیمیایی می باشند.
مزیت استفاده از موارد محافظتی
صنایع شیمیایی جزو مهمترین صنایع در جهان می باشد که نقش مهمی در زیست مسالمت آمیز انسان و حیوان دارد. از سویی دیگر یک عامل خطر بسیار جدی برای سلامت محیط زیست است. از این رو با تقابل مزیت و معایب این صنعت، باید از روش هایی استفاده کرد که بتوان مزیت استفاده از آن را در زندگی انسانی افزایش داد. در صورتی که مراکز صنعتی دچار آسیب شوند، عواقب وحشتناکی را به وجود می آورند. با آتش سوزی و انفجار مراکز صنعتی، گازهای شیمیایی حاصل از سوخت و اشتعال مواد شیمیایی، وارد چرخه محیط زیست شده و در افت کیفیت زندگی انسان و حیوان تأثیر مستقیمی می گذارند. از این رو استفاده از دتکتورهای مختلف برای تشخیص سریع عوامل احتراق، در جلوگیری از آتش سوزی بسیار اهمیت دارد.
همچنین وجود تهویه هایی با مکش بسیار بالا و کارکردی دقیق، می تواند در رفع گازهای نشتی و احتراقی محیط بسته مراکز صنعتی، مفید باشد و تأثیر بالایی را در آسیب کمتر به سلامتی نیروی انسانی فعال بگذارند. ساخت مراکز صنعتی ایمن و غیر قابل اشتعال و انفجار نیز بسیار مهم می باشد. در ساخت مراکز صنعتی شیمیایی، دیوارها و تمامی قسمت های داخلی و بیرونی محیط، از مزیت ضد آتش و ضد انفجار برخوردار می باشند تا در صورت وقوع آتش سوزی و انفجار، کمترین خسارت مالی به مراکز صنعتی صورت بگیرد.
